Półprzewodniki: co to jest i dlaczego Tajwan?
Półprzewodniki przybyły już do Polski: w czerwcu 2023 roku amerykański gigant technologiczny Intel ogłosił swoją pierwszą inwestycję w Polsce. Nowa fabryka kosztująca 4.6 miliardów dolarów zostanie otwarta w 2027 roku pod Wrocławiem. Ma ona ściśle współpracować z magdeburską fabryką Intela jako część europejskiego konglomeratu półprzewodników, o rozwój którego stara się Unia Europejska.
Świat oszalał na punkcie półprzewodników: od około 2 lat głośno o tym w mediach, w tym w Polsce. UE przeznacza na nie miliardy dolarów (informacja wewnętrzna 😊), starając się pośpieszyć nieco zbyt opieszały wolny rynek, Amerykanie naprędce usiłują ściągnąć do siebie jak największą część łańcucha dostaw, a Chiny próbują uzyskać najbardziej zaawansowane technologie wytwórcze, do których USA blokuje im dostęp.
O co w tym wszystkim chodzi? Co to są półprzewodniki i dlaczego są takie ważne? I co ma z tym wspólnego Tajwan?
Jako osoba, która pod koniec 2022 roku napisała o tym pracę magisterską, śpieszę z wyjaśnieniem. Od razu podkreślę, że cały mój artykuł oparty jest na bogatej bibliografii: materiały użyte do artykułu, w tym dane statystyczne, znajdziecie poniżej. Zacznijmy od początku:
- Cicha woda brzegi rwie, czyli o tajwańskiej potędze półprzewodnikowej
- Geopolityczny trójkąt technologiczny: Chiny, Tajwan, USA
- Kubeł zimnej wody, czyli pandemia Covid i niedobór mikroczipów
- Czy Tajwan da się zastąpić?
Cicha woda brzegi rwie, czyli półprzewodniki i tajwańska potęga technologiczna
Załóżmy, że Tajwan nagle znika z mapy świata.
Chiny błyskawicznie zyskują dostęp do Pacyfiku i ruszają, aby zająć były tajwański obszar powietrzny i wodny. Amerykanie działają jeszcze szybciej, i już po jednym dniu okazuje się, że świat stoi na skraju III wojny światowej.
Ty jednak masz ważniejszy problem: właśnie okazało się, że iPhony są nie do kupienia. Ich cena przerażająco wzrosła. I tak w kilka dni są nie do dostania, bo Apple zaprzestało produkcji. Tak samo sprawa ma się z komputerami: sklepy internetowe zawieszają działalność, a te w galerii handlowej zostają wykupione w mgnieniu oka. Nie do dostania jest też twoje auto: czas oczekiwania na zakup wynosi teraz kilka lat i nie jest gwarantowany.
Wzrost światowego PKB spada nawet o kilkadziesiąt procent, a poziom globalnej gospodarki cofa się do wczesnych lat 2000.
W najbardziej optymistycznej perspektywie nowy telefon kupisz za kilka lat.
To, co opisałam wyżej, to nie fantazje, tylko całkiem realistyczny scenariusz, który mógłby nastąpić po zniszczeniu tajwańskiego technologicznego potencjału produkcyjnego w wyniku działań wojennych. Zdają sobie z tego sprawę zarówno Chiny, jak i Stany Zjednoczone.
Tajwańska firma TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) produkuje 56% światowej podaży półprzewodników (dane z 2022 r.). Inna firma z Tajwanu, UMC, produkuje 7%, co daje Tajwanowi ponad 60% całej światowej podaży. Dla porównania, drugi największy producent – Korea Południowa z jej Samsungiem – zajmuje 16%. To jednak nie koniec: półprzewodniki dzielą się na mniej lub bardziej zaawansowane w zależności od wielkości i ilości tranzystorów. Jeśli chodzi więc o te najbardziej zaawansowane (taki znajduje się m.in. w twoim telefonie), TSMC produkuje aż 92% globalnej podaży (dane z 2022 r.)
Co to są półprzewodniki?
Półprzewodniki, lub mikrochipy, to maleńkie płytki silikonowe z wyciętymi laserem tranzystorami, które kontrolują przepływ prądu w twoim urządzeniu.
Zdjęcie: wystawa w Tajwańskim Instytucie Badań nad Półprzewodnikami (Taiwan Semiconductor Research Institute). Archiwum własne.
.
,,Półprzewodnik” to potoczna nazwa układy scalonego (,,integrated circuits” w języku angielskim) lub mikrochipu. Układ scalony to zestaw układów elektronicznych na małych płaskich kawałkach krzemu; nazwa „półprzewodnik” odnosi się do właściwości półprzewodnikowych krzemu. Właściwości przewodzące krzemu można bowiem zwiększyć, mieszając go z innymi materiałami.
Półprzewodnik odpowiada za kontrolę przepływu energii elektrycznej w twoim urządzeniu. W zależności od rodzaju chipa mogą one albo przetwarzać informacje w celu wykonania zadania (układ logiczny), albo przechowywać informacje (pamięć). Połprzewodniki są bardzo małe: chip wielkości paznokcia zawiera miliardy tranzystorów, czyli kanałów przewodzących energię, a tranzystor może mieć rozmiar zaledwie 10, 7, 5, a obecnie nawet 2 nanometrów. Dla porównania, ludzka komórka krwi ma średnicę 7000 nanometrów, a przeciętny wirus ma średnicę 14 nanometrów.
Półprzewodniki są stosowane w zasadzie w każdym urządzeniu współczesnej technologii, od smartfonów i komputerów po samochody, sprzęt medyczny, roboty przemysłowe i sprzęt wojskowy. Słowem, bez półprzewodników nie ma współczesnego świata: tylko w 2020 roku na całym świecie wyprodukowano ich ponad 932 miliardy. Ponad połowa została wyprodukowana na Tajwanie, w tym prawie wszystkie najbardziej zaawansowane.
Bez Tajwanu nie ma więc współczesnej technologii! Jak do tego doszło?
Historia TSMC i tajwańskiej doliny krzemowej jest fascynująca i sięga początku lat 60-tych. Złożyło się na nią kilka czynników, w tym:
Globalizacja i przesunięcie taniej produkcji do Azji Wschodniej w drugiej połowie XX wieku
Przemysł półprzewodników jest niezwykle skomplikowany i różnorodny i cechuje się pewnymi geograficznymi tendencjami. Kraje Azji Wschodniej, głównie Chiny, Korea Południowa, Tajwan i Japonia, specjalizują się w dostarczaniu materiałów, urządzeń, produkcji i komercjalizacji, podczas gdy firmy amerykańskie (oraz częściowo europejskie) koncentrują się bardziej na projektowaniu oraz researchu.
Zdjęcie: półprzewodniki wycina się z uprzednio wyprodukowanych wafli krzemowych. Z wystawy w Tajwańskim Instytucie Badań nad Półprzewodnikami (Taiwan Semiconductor Research Institute). Archiwum własne.
.
Niegdyś biedne gospodarki Japonii, Korei Południowej, Tajwanu i Chin wzbogaciły się przede wszystkim na przemyśle wytwórczym. Masowa produkcja odbywa się bowiem przy użyciu maszyn, co pozwala biedniejszym krajom łagodzić niedobór wykształconego potencjału ludzkiego, oraz daje możliwość wykorzystania ich taniej siły roboczej.
Dlatego też w drugiej połowie XX wieku Stany Zjednoczone – twórca technologii półprzewodników – przeniosły do tych krajów lwią część swojej produkcji technologicznej, która w ich własnym kraju nie była aż tak opłacalna. Dzięki temu USA mogło skupić się na własności intelektualnej, projektowaniu i researchu, nie będąc obciążone kosztami manufaktury.
Po dziesięcioleciach praktykowania modelu gospodarki zorientowanej na masową produkcję i eksport, kraje Azji Wschodniej z tanich podwykonawców zamieniły się w kluczowych graczy w światowym przemyśle elektronicznym, z wiodącymi firmami wykazującymi ogromną sprawność, oraz światowej klasy kadrą inżynierską i naukową.
Genialny model biznesowy twórcy TSMC – inżyniera Morrisa Changa
Urodzony w 1931 roku w Ningbo Chinach Morris Chang (a w zasadzie 張忠謀; pinyin: Zhāng Zhōngmóu) spędził wczesne lata szkolne w Hong Kongu, gdzie jego rodzina zbiegła przed armią japońską. Niestety, po II wojnie światowej w Chinach nastąpiła wojna domowa między komunistami a nacjonalistami, przegrana przez tych ostatnich. W 1949 r. Changowie wyjechali więc do Stanów Zjednoczonych.
Młody Chang chciał zostać dziennikarzem. Pomysł ten został jednak stanowczo wyperswadowany przez jego ojca. Morris ukończył więc studia inżynierskie na Instytucie Technologii Massachusetts w 1953 r. Nie udało mu się jednak skończyć studiów doktorskich.
Ponad 90-letni Morris Chang przy logo swojej firmy, Taiwan Semiconductor Manufacturing Company.
Zdjęcie: The Curiosity Chronicle
.
W 1958 r. rozpoczął pracę w Texas Instruments (TI), obiecującej firmie technologicznej z siedzibą w Dallas. Ta sama firma dostrzegła też obiecujący potencjał Morrisa Changa. Chang spędził w niej 25 lat, aż do lat 80-tych, gdzie osiągnął pozycję wicedyrektora segmentu TI odpowiedzialnej za światowy przemysł półprzewodników. W międzyczasie obronił też swój doktorat na Uniwersytecie Stanfordzkim w około dwa lata (!).
W latach 80-tych Republika Chińska z siedzibą na Tajwanie na dobre rozpędziła się w swoim biegu rozwoju technologicznego, coraz częściej zwracając oczy w stronę mieszkających w Stanach chińskich inżynierów. Czy drenaż mozgów można jeszcze odwrócić?
Na prośbę Sun Yun-suana, ówczesnego premiera Tajwanu, Morris Chang zgodził się zostać Przewodniczącym państwowego Industrial Technology Research Institute (ITRI), który jest de facto twórcą tajwańskiej doliny krzemowej. Chang po raz pierwszy od trzech dekad postawił stopę w Republice Chińskiej, która znajdowała się już w zupełnie innym kraju.
W 1987 r. założył TSCM, korzystając z ważnego momentum, w którym to zachodnie firmy zaczęły przenosić produkcję do Azji Wschodniej. Idea TSMC oparta jest dokładnie na takim założeniu: dotychczas amerykańscy potentaci technologiczni sami produkowali swoje półprzewodniki, co wiązało się z mniejszą wydajnością i wzrastającymi kosztami produkcji.
Pomysł Morrisa był w zasadzie prosty, ale na ówczesne czasy rewolucyjny: zamiast konkurować z amerykańskimi firmami zajmującymi się technologicznym designem, zaproponował im współpracę. Półprzewodniki zaprojektowane przez amerykańskie firmy będą ich własnością intelektualną, z tym że zostaną wyprodukowane na Tajwanie. I tak z grubsza jest do dzisiaj.
Bliskie relacje Tajwanu z Stanami Zjednoczonymi podczas Zimnej Wojny
Od lat 60-tych autorytarny rząd Tajwanu szedł w tym samym kierunku, co Japonia, której technologiczna potęga lat 70-tych i 80-tych nadała międzynarodowy status, którym cieszy się do dzisiaj. Dzięki temu już od lat 80 – tych odnoszące sukcesy branże zaawansowanych technologii stały się główną siłą napędową tajwańskiej gospodarki.
Do 1986 roku technologia przewyższyła dotychczas dominujący krajowy przemysł tekstylny i stała się największym sektorem wytwórczym Tajwanu. Najbardziej znaczącym kamieniem milowym było utworzenie Parku Naukowego w Hsinchu w 1980 r., poprzedzone latami przygotowań. To właśnie ten Park dał początek TSMC.
Należy pamiętać, że tajwański przemysł nigdy nie działał w próżni i miał głębokie powiązania ze Stanami Zjednoczonymi. Po pierwsze, był wsparty pokoleniem wyszkolonych tam tajwańskich inżynierów, takimi jak Morris Chang. Po drugie, USA zapewniło swojemu ówczesnemy politycznemu sojusznikowi szerokie wsparcie instytucjonalne. Wyżej wspomniany tajwański Industrial Technology Research Institute (ITRI), założony w 1973 r., którego Chang był przewodniczącym w późnych latach 80-tych, współpracował z amerykańskimi firmami i wspierał ich networking z tajwańskimi przedsiębiorcami.
Nie zapominajmy też, że model biznesowy Changa polega na ścisłej symbiozie TSMC z firmami amerykańskimi. Odwrotnie niż Japonia, którą dekady wcześniej Stany Zjednoczone postrzegały jako swojego technologicznego konkurenta, znacznie mniejszy Tajwan nigdy nie miał takich ambicji. Utrzymanie jak najbliższych sojuszniczych stosunków ze Stanami Zjednoczonymi to kamień węgielny polityki zagranicznej Republiki Chińskiej od czasów przegranej wojny domowej z komunistami w 1949 roku!
Geopolityczny trójkąt technologiczny: USA, Chiny i Tajwan
Jak widać, na Tajwanie polegamy wszyscy, szczególnie Apple, które odpowiada za około 25% przychodów TSMC (dane z 2020 r.). TSMC posiada prawie wszystkie maszyny produkowane przez ASML, holenderską firmę specjalizującą się w maszynerii litografii EUV (Extreme Ultra Violet), która jest w stanie wytworzyć najbardziej zaawansowane pólprzewodniki. Koszt jednej takiej maszyny to około 150 milionów dolarów. Do ich obsługi potrzeba wysoko wykształconej kadry inżynierskiej, która przechodzi przez ok. dwuletnie szkolenie (informacja uzyskana od takowego inżyniera poznanego w barze 😊).
Produkcja półprzewodników jest tak ciężka i droga, że potrzebuje olbrzymiego kapitału początkowego. Dobudowanie dodatkowej fabryki do już istniejącego konglomeratu jest znacznie prostsze, niż zbudowanie nowej od zera. Dodajmy do tego wieloletnie doświadczenie, praktyczną edukację wyższą, wysiłek państwowy i prywatny, słowem, wszystkie te czynniki, które sprawiają, że po dziś dzień produkcja na Tajwanie jest niezastąpiona. Z tego faktu zdano sobie sprawę już lata temu: w 2000 r. amerykański dziennikarz Craig Addison napisał książkę pt. ,,Sillicon Shield” (dosł. Silikonowa Tarcza), w której spopularyzował teorię, według której tajwański przemysł technologiczny chroni Tajwan przed chińską inwazją.
Niechciana zależność: Chiny, USA a Tajwan
Ani Stany Zjednoczone, ani Chiny nie są samowystarczalne pod względem półprzewodników, mimo że oba zajmują ważną pozycję w łańcuchu dostaw. Oba są też największymi konsumentami półprzewodników: każdy odpowiada za ok. 25% światowego zużycia (dane z 2021 roku).
Pomimo bycia światowym liderem w dziedzinie projektowania i researchu, USA i tak importuje zaprojektowane przez siebie półprzewodniki z innych krajów. 80% fabryk półprzewodników oraz operacji montażowych/testowych znajduje się bowiem w Azji. Model biznesowy spopularyzowany przez twórcę TSMC pozwolił na znaczny wzrost amerykańskich firm zajmujących się designem mikrochipów, zwłaszcza Qualcomm i Broadcom, które zawarły długoterminowe kontrakty ze swoimi partnerami z Azji Wschodniej, głównie z Tajwanem.
[1] *Azja Wschodnia (East Asia): Korea Południowa, Japonia, Tajwan, ** Other (inne): Chiny i Azja Wschodnia, *** Other (inne) w tym Chiny, **** Other (inne) w tym Chiny i Europa, ***** Skład, pakowanie & testowanie (Assembly, packaging & testing); Other (inne) w tym USA i Europa (BCG, & SIA, 2021).
Nie inaczej sprawy mają się z Chinami. Jednakże, w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi Chiny zajmują znacznie mniejszą część światowego łańcucha dostaw: odpowiadają za 38% w montażu, pakowaniu i testowaniu, a także za 16% samej produkcji.
Półprzewodniki są niezbędne dla rozwijającej się chińskiej gospodarki, ale pomimo wysiłków na rzecz większej samowystarczalności Chiny pozostają ich importerem netto. Co prawda produkcja krajowa chińskich półprzewodników rośnie, ale tak samo wzrasta też ich import wraz z rozwojem chińskiej gospodarki.
Najbliżej prawdy byłoby stwierdzenie, że tak naprawdę wszystkie te kraje są od siebie zależne. Ostatecznie to właśnie na tym polega globalizacja. Jednakże, w dobie narastających zimnowojennych klimatów między USA i Chinami, współzależność w tak ważnej gałęzi przemysłu stała się dla tych krajów niemałym problemem.
Zimna Wojna 2.0 – amerykańskie zabijanie chińskiego potencjału technologicznego
Tutaj dochodzimy do kolejnej, ważnej części układanki: Stany Zjednoczone aktywnie zduszają chiński potencjał półprzewodników. Nie jest to już co prawda potencjał w fazie zarodka, tylko w fazie sadzonki. USA stara się tej sadzonce zakręcić kurek z wodą. Jest to otwarta i jawna strategia amerykańskiej polityki zagranicznej.
Strategia ta, będąca również kontreakcją na ambitne mocarstwowe cele Chin, które chcą stać się światowym potentatem w technologicznym łańcuchu dostaw, nazywana jest często ,,chińsko-amerykańską wojną technologiczną”. Znacznie przyśpieszyła od czasów Donalda Trumpa.
Trump uniemożliwiał Chinom kupowanie amerykańskich firm półprzewodnikowych lub uzyskiwanie zachodniej własności intelektualnej i sprzętu, oraz nakładał wysokie taryfy na produkty z Chin. Aktywnie naciskał też na rządy pozostałych demokratycznych krajów, aby nie robiły interesów z Chinami. Jednym z najlepszych przykładów jest presja administracji Trumpa na Holandię i jej wybitną firmę ASML, o której wspomniałam powyżej. Amerykański Sekretarz Stanu Mike Pompeo przez kilka miesięcy lobbował w holenderskim rządzie w 2018 roku, aby uniemożliwić ASML sprzedaż jej najbardziej zaawansowanych maszyn do Chin. Ostatecznie odniósł sukces i ASML zerwała rozmowy z Chinami w 2019.
Po zmianie Prezydenta w styczniu 2021 r. Stany Zjednoczone kontynuują tę samą politykę, choć z nieco mniej agresywną retoryką. Biden m.in. zablokował niektórym amerykańskim projektantom półprzewodników, takim jak Nvidia i AMD, sprzedaż ich chipów do Chin. Warto dodać, że wiąże się to z olbrzymimi kosztami dla amerykańskich firm: Nvidia odpowiadała za aż 95% wszystkich mikrochipów AI (sztucznej inteligencji) sprzedawanych do Chin.
Kubeł zimnej wody, czyli pandemia Covid i niedobór mikroczipów
Pod względem udziału w łańcuchu dostaw to Stany Zjednoczone pozostają największym potentatem półprzewodnikowym. Są nie tylko właściwym twórcą tej technologii, ale też znajdują się w niej w o wiele lepszej pozycji niż Chiny. USA zajmuje ponad 50% globalnego kapitału półprzewodnikowego ze względu na swoją pozycję w designie i researchu: aż 74% całego designu pochodzi ze Stanów Zjednoczonych (dane z 2019). Co więcej, Stany przodują też w w maszynerii, produkując w sumie 41% całej światowej podaży (2019).
Amerykańska firma Intel, która jest też największą firmą półprzewodnikową na świecie, posiada także swój własny potencjał produkcyjny w niektórych rodzajach chipów. Fakty te jednak nie umniejszają zasadniczego z perspektywy USA problemu: prawie zupełnej zależności tego kraju na produkcji tajwańskiej. Problemu, który spadł na Amerykanów jak grom z jasnego nieba w postaci pandemii Covid-19.
Dlaczego cały czas słyszymy o półprzewodnikach? Jest tak właśnie przez pandemię Covid. Spowodowała ona niedobór mikrochipów przez spowolnienie produkcji w wielu krajach, oraz nagły wzrost popytu na półprzewodniki, kiedy to zamknięci w domach ludzie wyrazili większą potrzebę zakupu np. nowego komputera. To właśnie nagły wzrost popytu spowodował niedobór.
Największy problem jednak pojawił się nie na Tajwanie, który był stosunkowo nisko dotknięty epidemią, ale w m.in. chińskich fabrykach mniej zaawansowanych półprzewodników. Obciążony lockdownami kraj nie wyrabiał z produkcją i dostawą materiałów, a chińskie firmy, zamiast sprzedawać mikrochipy, zaczęły je magazynować na ,,czarną godzinę”. Najbardziej dotknięty niedoborem był przemysł samochodowy, który potrzebuje mniej zaawansowanych mikrochipów.
Niedobór półprzewodników otworzył oczy wielu krajom: a co, jeśli taki niedobór by się przedłużył, zwiększył, lub dotyczył bardziej zaawansowanych półprzewodników, np. takich, których używa się w sprzęcie wojskowym? A co, jeśli trwały niedobór zostałby spowodowany innym nagłym kryzysem, na przykład wybuchem wojny na Tajwanie?
Czy Tajwan da się zastąpić?
Moja własna odpowiedź brzmi: póki co, nie.
Zlikwidowanie istniejącej struktury produkcyjnej byłoby niezwykle trudne: według amerykańskich wyliczeń globalne ,,pozbycie się” produkcji Tajwanu kosztowałoby ok. 1 tryllion dolarów w samej inwestycji początkowej! Około połowę tych kosztów poniosłyby Stany Zjednoczone.
Połóżmy tę kwotę w perspektywie: załóżmy, że otrzymujesz teraz 1 tryllion dolarów i będziesz żyć jeszcze 50 lat. Mógłbyś wydawać codziennie 54 miliony dolarów, i jeszcze starczyłoby ci na spadek dla wnuków. Opcjonalnie mógłbyś także za tę kwotę wykupić całą firmę Apple i zostałoby ci jeszcze 250 milionów. A mowa tylko o koszcie inwestycji początkowej!
Co więcej, taka inwestycja doprowadziłaby do wzrostu cen półprzewodników w Stanach o 34% do 65%. Łatwo więc sobie wyobrazić, jak olbrzymi byłby to cios dla amerykańskiej gospodarki. Budowa pojedynczej fabryki półprzewodników kosztuje 10-20 miliardów dolarów. Oprócz tego Amerykanie obliczyli również, że gdyby tajwańskie fabryki zostały nagle całkowicie zamknięte, zastąpienie ich produkcji przy najlepszych wiatrach zajęłoby trzy lata, oraz wymagałoby jeszcze dodatkowej inwestycji w wysokości 350 miliardów dolarów w inne rejony gospodarki, które poniosłyby koszta niedoboru. A to tylko jedne z wielu problemów.
Nie oznacza to jednak, że Amerykanie nie próbują: tak samo jak próbują Chiny, tylko mają znacznie pod górkę. Tak samo próbuje Unia Europejska. O całkowitej niezależności marzą póki co tylko Stany Zjednoczone – osiągnięcie tego celu może zająć jednak długie lata, o ile w ogóle się uda. Koszty produkcji w USA są po prostu horrendalnie nieopłacalne w porównaniu z tajwańskimi.
Oprócz zduszania chińskiego przemysłu, Stany Zjednoczone mocno inwestują we własny. Najlepszym tego przykładem jest nakłonienie TSMC do wybudowania swojej pierwszej fabryki zaawansowanych półprzewodników w Arizonie, która obecnie jest w trakcie budowy. Warto pamiętać, że przemysł tajwański nie działa w próżni: jest tak samo współzależny od Stanów, jak Stany od Tajwanu.
Od kilku lat amerykański Kongres wypuszcza też coraz to nowe ustawy, obiecujące duże sumy dla inwestujących w USA fabryk mikrochipów, takich jak TSMC i Samsung. Ideą nie jest bowiem całkowicie przejęcie rynku z rąk firm azjatyckich, ale posiadanie wystarczającej Stanom części ich potencjału produkcyjnego na amerykańskiej ziemi. Jest to nie tylko bardziej opłacalna strategia, ale też bardziej akceptowalna dla Tajwanu, który uważa Stany za swojego najważniejszego sojusznika. Przed USA jednak jeszcze długa droga: koszta oraz czas nie są po ich stronie.
Czy Chiny mogą ,,przejąć” tajwańskie fabryki?
Argument ten dosyć często pojawia się w narracji o wojnie chińsko – tajwańskiej, odpowiedź brzmi jednak: nie. Fabryki te nie funkcjonują bowiem w próżni: jak stwierdził sam Morris Chang, Chiny nie napadną na Tajwan ,,dla własnego dobra”. Nikt nie jest w stanie kontrolować TSMC siłą: jak z kolei wyjaśnił obecny CEO TSMC Mark Liu, fabryki jego firmy nie będą w stanie funkcjować w izolacji okupacji wojskowej.
I nie chodzi tylko o odmowę współpracy z okupantem, ale naturę operowania TSMC, która polega na ciągłej współpracy z amerykańskimi, europejskimi czy japońskimi partnerami. Od materiałów, chemikalia, części zamienne po diagnozy systemów operacyjnych, wysiłek każdego z międzynarodowych partnerów jest jednym z nieskończonych elementów tej gęstej siatki współpracy.
TSMC jest esencją globalizacji: jednym z elementów skomplikowanej układanki bogatego łańcucha dostaw, mimowolnie funkcjonującego na zasadzie ,,jeden za wszystkich – wszyscy za jednego”. I wspaniałym przykładem, że wieloletnia międzynarodowa współpraca, która służy wszystkim, jest w stanie trzymać w szachu wojenne zapędy imperialistycznych podżegaczy. I oby tak zostało.
Źródła:
Addison, C. 2001. Silicon Shield: Taiwan’s Protection Against Chinese Attack. Tex: Fusion Press.
Allen, G. C. 2022. “Choking Off China’s Access to the Future of AI. New U.S. Export Controls on AI and Semiconductors Mark a Transformation of U.S. Technology Competition with China”, Center for Strategic and International Studies. In https://csis-website-prod.s3.amazonaws.com/s3fs-public/publication/221011_Allen_China_AccesstoAI.pdf?TMRG1RYN1EZyPhrrxoU7s2VzCs4Tjr4Q. Latest Update 11 October 2022.
Alper, A., Sterling, T., Nellis, S. 2020. “Trump administration pressed Dutch hard to cancel China chip-equipment sale: sources.” Reuters. In: https://www.reuters.com/article/us-asml-holding-usa-china-insight/trump-administration-pressed-dutch-hard-to-cancel-china-chip-equipment-sale-sources-idUSKBN1Z50HN. Latest Update 6 January 2020.
AsiaNews. 2022. “For its own ‘well-being’, China won’t invade Taiwan, says TSMC founder.” AsiaNews. In: https://www.asianews.it/news-en/For-its-own-well-being,-China-won%E2%80%99t-invade-Taiwan,-says-TSMC-founder-56854.html. Latest Update 11 November 2022.
ASML. n.d. “The basics of microchips”. ASML official website. In: https://www.asml.com/en/technology/all-about-microchips/microchip-basics
BCG, & SIA. 2021. “Semiconductor supply chain activity market share worldwide in 2019, by region.” [Graph] In Statista. Retrieved December 01, 2022, from https://www.statista.com/statistics/1238154/semiconductor-supply-chain-market-share-by-activity-region/
Bloomberg. 2018. “Why can’t China make decent semiconductors?”. Financial Express. In: https://www.financialexpress.com/industry/technology/why-cant-china-make-decent-semiconductors/1150478/ Latest Update 30 April 2018
Bradley, M. Gunness, K., DeLuca, P. and Shostak, M. 2022. “Implications of a Coercive Quarantine of Taiwan by the People’s Republic of China.” RAND Corporation. Santa Monica, CA
Brown, C. P. 2020. “How the United States marched the semiconductor industry into its trade war with China.” Working Paper. Peterson Institute for International Economics (PIIE).
Chan, E. 2020. “Introduction to Foundry Industry.” MIRAE ASSET Global Investments. In: https://www.am.miraeasset.com.hk/insight/introduction-foundry-industry/
Chang, C., Lee, H. 2022. “TSMC to start mass production of 2-nanometer chips by 2025.” Focus Taiwan. In: https://focustaiwan.tw/business/202206170006. Latest update 17 June 2022
Cheng, T. 2022. “TSMC founder Morris Chang says globalization ‘almost dead’.” Nikkei Asia. In: https://asia.nikkei.com/Business/Tech/Semiconductors/TSMC-founder-Morris-Chang-says-globalization-almost-dead?fbclid=IwAR0FaUWtNJL4YVQ3h4NoD7HGcOTDcIeU4pQd8jikI2jVRfOBWU_858osDM0. Latest update 7 December 2022
Cheng, H., Chung, J., Su, S, and Huang, F. 2022. “Taiwan vows to enhance semiconductor supply chain.” Focus Taiwan. In: https://focustaiwan.tw/sci-tech/202209140013. Latest Update 14 September 2022
Chiang, C. & Shih, H. 2022. “Building fabs in Arizona ‘old dream revived’: Morris Chang.” Focus Taiwan. In: https://focustaiwan.tw/business/202212070024?fbclid=IwAR0z4QuQbQYKGXK8QfQpjzIRk6OWHwfphcGiQ-pW6W5Un0u0zDj5r06MmMw. Latest Update 7 December 2022
Chu, Ming-chin M., and Scott L. K. 2015. Globalization and Security Relations Across the Taiwan Strait: in the Shadow of China / Edited by Ming-Chin Monique Chu and Scott L. Kastner. Ed. Ming-chin Monique Chu and Scott L. Kastner. London: Routledge/Taylor and Francis Group.
Counterpoint Research. 2021. “Leading-edge logic (non-memory) IC wafer capacity share forecast worldwide from 2021 to 2027, by region” [Graph]. In Statista. Retrieved December 09, 2022, from https://www.statista.com/statistics/1236317/leading-edge-logic-ic-capacity-by-regio
Davis, S. 2021. “China Forecast to Fall Far Short of its “Made in China 2025” Goals for ICs.” Semiconductor Digest. In: https://www.semiconductor-digest.com/china-forecast-to-fall-far-short-of-its-made-in-china-2025-goals-for-ics/ Latest Update 8 January 2021
European Commission (EC). 2022. “Proposal for a REGULATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL establishing a framework of measures for strengthening Europe’s semiconductor ecosystem (Chips Act).” Brussels. In: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:ca05000a-89d4-11ec-8c40-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF Latest Update 8 February 2022
FP Analytics. 2021. “Semiconductors and the U.S.-China Innovation Race”. FP Insider Special Reports. In: https://foreignpolicy.com/2021/02/16/semiconductors-us-china-taiwan-technology-innovation-competition/
Gartner. 2022a. “Semiconductor companies market revenue worldwide from 2009 to 2021 (in billion U.S. dollars)” [Graph]. In Statista. Retrieved December 08, 2022, from https://www.statista.com/statistics/270590/global-revenue-generated-by-semiconductor-vendors-since-2009/
Gartner. 2022b. “Samsung’s market share semiconductor revenue worldwide from 2008 to 2021” [Graph]. In Statista. Retrieved December 09, 2022, from https://www.statista.com/statistics/295442/semiconductor-revenue-of-samsung-worldwide-market-share/
Gartner, & Design & Reuse. 2022. “Technology companies ranked by expenditure on semiconductors worldwide from 2014 to 2021 (in billion U.S. dollars)” [Graph]. In Statista. Retrieved December 09, 2022, from https://www.statista.com/statistics/383157/technology-companies-semiconductor-expenditures-ranking/
Huang, E. and Koo, S. 2020. “The Power of Taiwan’s Silicon Shield: Will It Hold in Biden Era?” Commonwealth Magazine. In: https://english.cw.com.tw/article/article.action?id=2847 Latest Update 18 November 2022
Hui, M. 2021. “Semiconductors helped make Taiwan Asia’s top-performing economy in 2020”. Yahoo!Finance. In: https://finance.yahoo.com/news/semiconductors-helped-taiwan-asia-top-080043575.html Latest Update 3 February 2021
IC Insights. 2022. “Share of integrated circuit (IC), integrated device (IDM), and fabless company sales in 2021, by HQ location” [Graph]. In Statista. Retrieved December 08, 2022, from https://www.statista.com/statistics/1052972/ic-idm-and-fabless-sales-share-by-headquarter-location-of-company/
IPC. 2020. “Supply chain delay quoted to electronics manufacturers as a result of the coronavirus (COVID-19) outbreak worldwide as of March 2020” [Graph]. In Statista. Retrieved December 16, 2022, from https://www.statista.com/statistics/1106072/supply-delay-quoted-to-global-electronics-manufacturers-due-to-covid-19/
Jie, Y., Yang, S. & Fitch, A. 2021. “The World Relies on One Chip Maker in Taiwan, Leaving Everyone Vulnerable.” Wall Street Journal. In: https://www.wsj.com/articles/the-world-relies-on-one-chip-maker-in-taiwan-leaving-everyone-vulnerable-11624075400 Latest Update 19 June 2021
J.P. Morgan. 2022. “Supply Chain Issues and Autos: When Will the Chip Shortage End? J.P. Morgan Research. In: https://www.jpmorgan.com/insights/research/supply-chain-chip-shortage Latest Update 11 August 2022
Kastner, S. L. 2009. Political Conflict and Economic Interdependence Across the Taiwan Strait and Beyond / Scott L. Kastner. Stanford, Calif: Stanford University Press.
Krisher, T. 2021. “GM, Ford halt some production as chip shortage worsens.” AP News. In: https://apnews.com/article/technology-business-health-coronavirus-pandemic-ed8ff73b019ccf0836f9032f2b02291e Latest Update 3 September 2021
Mathews, J. 1997. “A Silicon Valley of the East: Creating Taiwan’s Semiconductor Industry.” California Management Review. 39. 26-54. 10.2307/41165909.
Nellis, S. 2001. “Global chip supply chain increasingly vulnerable to massive disruption, study finds.” Reuters. In: https://www.reuters.com/article/us-usa-semiconductors-idUSKBN2BO4TV Latest Update 1 April 2021
Rasser, M. 2021. in By Lee Y., Shirouzu N. and Lague D. “T-DAY: The Battle for Taiwan.” Reuters Investigates. In: https://www.reuters.com/investigates/special-report/taiwan-china-chips/ Latest Update 27 December 2021
Saavedra, R. 2020. “Trump Cuts China’s Huawei Off From World’s Top Chip Maker; China Threatens ‘Biggest Counterattack’.” The Daily Wire. In: https://www.dailywire.com/news/trump-cuts-chinas-huawei-off-from-worlds-top-chip-maker-china-threatens-biggest-counterattack Latest Update 18 May 2020
Schneider-Petsinger, M. Wang, J., Jie, Y. and Crabtree, J. 2019. “US–China Strategic Competition. The Quest for Global Technological Leadership.” Asia-Pacific Programme and the US and the Americas Programme. Chatham House. The Royal Institute of International Affairs. In: https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/CHHJ7480-US-China-Competition-RP-WEB.pdf
Scott, G. 2022. “Why The Chips Are Down: Explaining the Global Chip Shortage.” Jabil. In: https://www.jabil.com/blog/global-chip-shortages.html
SEC.gov. 2022. “TSMC Ltd 2021 Annual Report (Form 20-F)”. U.S. Securities and Exchange Commission. In: https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/data/0001046179/000119312522104891/d204786d20f.htm#tx204786_7
SEMI. 2020. “SEMI STATEMENT ON NEW U.S. EXPORT CONTROL REGULATIONS.” Milpitas, California. In: https://www.semi.org/en/news-media-press/semi-press-releases/semi-export-control
Shaik, A. 2022. “Samsung could build 11 chip factories in the US with an investment of $200 billion.” SAMMOBILE. In: https://www.sammobile.com/news/samsung-build-11-chip-factories-austin-texas-usa-usd-200-billion-investment/ Last Update 21 July 2022
Shattuck, T. J. 2020. “Stuck in the Middle: Taiwan’s Semiconductor Industry, the U.S.-China Tech Fight, and Cross-Strait Stability”. Orbis, Volume 65, Issue 1, Pages 101-117, ISSN 0030-4387
Shih, W. 2020. “The American Foundries Act Of 2020 Is About Much More Than Building Semiconductor Foundries.” Forbes. In: https://www.forbes.com/sites/willyshih/2020/06/25/the-american-foundries-act-of-2020-is-about-much-more-than-just-building-semiconductor-foundries/?sh=2fbc968658ed Last Update 25 June 2020
SIA. n.d. “Building America’s Innovation Economy.” Semiconductor Industry Association. In: https://www.semiconductors.org/wp-content/uploads/2021/05/SIA-Industry-Facts_4-20-2022.pdf
SIA. 2018. “SIA Statement on Trump Administration Tariff Announcement.” Semiconductor Industry Association. Int: https://www.semiconductors.org/sia-statement-on-trump-administration-tariff-announcement/
SIA. 2020. “2020 State of the U.S. Semiconductor Industry. Semiconductor Industry Association.” In: https://www.semiconductors.org/wp-content/uploads/2020/07/2020-SIA-State-of-the-Industry-Report-FINAL-1.pdf
Song, C.K. 2020. “US, Japan and China move to become self-sufficient in semiconductors”. Hankyoreh. In: http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_business/944802.html Last Update 13 May 2020
Studwell, J. 2013. How Asia works. Success and failure in the world’s most dynamic region. Profile Books LTD, London
Sullivan-Walker, K. 2020. “The semiconductor industry is where politics gets real for Taiwan”. The Interpreter. In: https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/semiconductor-industry-where-politics-gets-real-taiwan Last Update 9 July 2020
TrendForce. 2022. “Leading semiconductor foundries revenue worldwide from 2019 to 2022, by quarter (in million U.S. dollars)” [Graph]. In Statista. Retrieved December 09, 2022, from https://www.statista.com/statistics/867210/worldwide-semiconductor-foundries-by-revenue/
TSMC. 2021. “Annual R&D investments by TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) from 2011 to 2020 (in million U.S. dollars).” Statista Ltd. Accessed: August 20, 2022. In: https://www.statista.com/statistics/1177830/taiwan-semiconductor-manufacturing-company-research-and-development-expenditures/
TSMC. 2022. “Taiwan Semiconductor Manufacturing Company – statistics & facts.” Statista Ltd Accessed: August 20, 2022. Available at: https://www.statista.com/topics/7097/taiwan-semiconductor-manufacturing-company/#topicHeader__wrapper
Tung, A. 2001. “Taiwan’s Semiconductor Industry: What the State Did and Did Not”. Review of Development Economics, 5(2), 266–288.
US Census Bureau. 2021. “Imports of semiconductors and related devices to the United States from 2002 to 2020 (in billion U.S. dollars)” [Graph]. In Statista. Retrieved December 01, 2022, from https://www.statista.com/statistics/221704/us-imports-of-semiconductors-from-world/
Wang, Ch. & Chiu, Ch. 2014. “Competitive strategies for Taiwan’s semiconductor industry in a new world economy.” Technology in Society, Volume 36, Pages 60-73, ISSN 0160-791X
Wikipedia: Morris Chang. In: https://en.wikipedia.org/wiki/Morris_Chang
Valinsky, J. 2022. “TSMC ups its Arizona chipmaking investment to $40 billion ahead of Biden’s visit.” CNN Business. In: https://edition.cnn.com/2022/12/06/business/tsmc-arizona-investment/index.html Latest Update 6 December 2022
Varas, A., Varadarajan, R., Goodrich, J. & Yinug, F. 2021. “Strengthening the global semiconductor supply chain in an uncertain era.” Boston Consulting Group (BCG) and Semiconductor Industry Association (SIA). In: https://www.semiconductors.org/wp-content/uploads/2021/05/BCG-x-SIA-Strengthening-the-Global-Semiconductor-Value-Chain-April-2021_1.pdf
Voas, J., Kshetri, N. and DeFranco, J. F. 2021. “Scarcity and Global Insecurity: The Semiconductor Shortage,” in IT Professional, vol. 23, no. 5, pp. 78-82.
Yeung, H. W. 2022. “Explaining Geographic Shifts of Chip Making toward East Asia and Market Dynamics in Semiconductor Global Production Networks”, Economic Geography, 98:3, 272-298,
Yole Développement (YD) (2022). “Leading processor foundries from 2018 to 2021, by revenue (in billion U.S. dollars)” [Graph]. In Statista. Retrieved December 08, 2022, from https://www.statista.com/statistics/1307996/leading-processor-foundries-revenue/
Zheng, S. 2022. “China Reliance on Taiwan Would Make Trade Retaliation Costly.” Bloomberg. In: https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-17/china-s-reliance-on-taiwan-would-make-trade-retaliation-costly?leadSource=uverify%20wall#xj4y7vzkg Latest Update 17 August 2022
About The Author
