Mandaryński czy chiński? Na czym polega różnica?
Mandaryński to rodzaj chińskiego:
Różnica między mandaryńskim a chińskim polega na tym, że mandaryński jest jednym z wielu języków chińskich. Termin „chiński”, chociaż jest powszechnie używany w odniesieniu do mandaryńskiego, w rzeczywistości obejmuje wiele mniejszych języków w Chinach i chińskich społecznościach poza nimi. Chiny są największym krajem na świecie pod względem liczby mieszkańców, a ich populacja jest dwukrotnie większa niż w Europie. Co więcej, Chiny nie są krajem imigrantów, jak USA czy Kanada; naród chiński rozwijał się przez tysiące lat historii. Czy w takim kraju może być tylko jeden język mówiony? Absolutnie nie!
Różnorodność języków chińskich:
Lubię mawiać, że język = dialekt + armia. Koncept ,,języka” jest ściśle połączony z polityką, a ta z tożsamością narodową. W Chinach odróżnia się kilkanaście oficjalnych dialektów, które są tak inne od siebie, że gdyby znajdowały się w Europie, uznane by były za osobne języki. Ta liczba to jednak kropla w oceanie: Chiny są tak olbrzymie, a ich geografia tak zróżnicowana, że za każdą górą był odrębny dialekt. W rzeczywistości większość regionów i miast poza Pekinem (gdzie rozwinął się nowoczesny mandaryński) mówią lub mówiły po swojemu. Większość z tych dialektów nie ma nawet rozwiniętego systemu pisma, ponieważ są używane tylko w nieformalnym, codziennym kontekście.
Pismo jest jedną z najważniejszych rzeczy, która łączyła Chiny: mandaryński, kantoński, wu i inne języki są tak samo zapisane w chińskich znakach, które różnią się tylko wymową. Czasem inne dialekty nadają inne znaczenie jednemu znakowi, ale z reguły jest one zbliżone. Fakt, że wymowa języka nie była potrzebna do jego odczytania, jest zasługą charakteru chińskiego pisma, które pomogło scalić Chiny w jedną kulturę. O chińskich znakach przeczytasz tutaj.
Skoro o polityce mowa, warto wiedzieć, że przez aktywną promocję mandaryńskiego przez obecny rząd Chin, rodzime dialekty w Chinach powoli tracą na znaczeniu. Jest to temat na osobny artykuł, książkę nawet, więc nie będziemy się póki co w niego wgłębiać. Warto tylko wiedzieć, że dawniejsze pokolenia Chińczyków, takie, które pamiętały jeszcze Chiny przed ChRL, często nie mówiły po mandaryńsku, ale posługiwały się swoim własnym dialektem. W obecnych czasach można tego doświadczyć pośród chińskich społeczności za granicą. Potomkowie chińskich imigrantów, którzy wyjechali np. do Stanów Zjednoczonych pokolenie lub dwa wcześniej, często mówią w dialekcie swoich rodziców, ale nie w mandaryńskim. Spotkałam kilka takich osób.
Jakie dialekty (czy też języki) często spotkamy we współczesnych Chinach?
Mandaryński (普通话)
Mandaryński jest językiem urzędowym Chińskiej Republiki Ludowej. Tym językiem mówi większość Chińczyków, jednak warto wspomnieć, że jest to język „oficjalny”. Oznacza to, że Chińczyk musi go znać, jeśli chce rozmawiać z innymi Chińczykami spoza własnego regionu. Większość osób w Chinach jest także dwujęzyczna, czyli zna zarówno mandaryński, jak i swój własny dialekt.
Mandaryński to również drugi najczęściej używany język na świecie po angielskim z łącznie 1,117 milionami użytkowników, a także jednym z sześciu oficjalnych języków Organizacji Narodów Zjednoczonych. Mandaryński jest ustandaryzowanym dialektem stolicy Chin: Pekinu.
Słowo „mandaryński” pierwotnie odnosiło się do urzędnika w imperium chińskim. Pochodzi od portugalskiego słowa „mandarim”, które z kolei pochodzi od sanskryckiego słowa „mantrin”, oznaczającego „minister”. W Chinach mandaryński nazywa się Pǔtōnghuà (普通话), co oznacza „powszechną mowę”. Guóyǔ (国语/國語), czyli „język kraju”, to nazwa używana na Tajwanie.
Kantoński (广东话，粤语/粵語)
Kantoński jest kulturowo bardzo ważnym językiem, który też bardzo różni się od mandaryńskiego. Posługuje się nim około 60 milionów ludzi w Chinach. Jest to język urzędowy Hongkongu i Makau oraz najczęściej używany język w chińskiej prowincji Kanton (Guangdong).
Kantoński jest znacznie starszy niż mandaryński, ponieważ wyewoluował na tradycyjnie bardziej rozwiniętym południu. Ponadto jest powszechnie używany w społecznościach chińskich poza Chinami. Na przykład w Wielkiej Brytanii kantoński jest bardziej popularny niż mandaryński, ponieważ wielu chińskich imigrantów przybyło do Wielkiej Brytanii z Hongkongu.
Mieszkańcy Hongkongu i Kantonu lubią podkreślać historyczne walory swojego języka, a w przypadku tych pierwszych dołączają do tego także względy polityczne. Wielu Hongkongczyków uważa swoją kulturę za ,,prawdziwie chińską” w odróżnieniu od bardziej ,,barbarzyńskiej” północy.
Osoby zaczynające swoją przygodę z językiem chińskim często zastanawiają się, czym mandaryński różni się od kantońskiego. Chociaż zarówno mandaryński, jak i kantoński są językami tonalnymi, kantoński jest w rzeczywistości trudniejszy. Oprócz ton dochodzą jeszcze długie i krótkie samogłoski, które spotykane są też m.in. w języku japońskim, fińskim czy łotweskim. Co więcej, kantoński ma też więcej tonów! Osoby posługujące się językiem mandaryńskim używają czterech tonów, podczas gdy kantoński potrzebuje aż sześciu oficjalnych tonów (inna klasyfikacja języka kantońskiego wymienia aż dziewięć tonów!). Starsze języki często są bardziej skomplikowane od młodszych.
Warto pamiętać, że osoby posługujące się tymi dwoma dialektami nie mogą się porozumieć. Chociaż są one uważane za dialekty języka chińskiego, w standardzie europejskim moglibyśmy swobodnie stwierdzić, że są to różne języki.
Min (閩/闽)
Dialektem Min, używanym głównie w południowo-wschodniej części kraju (przede wszystkim w prowincji Fujian), posługuje się ponad 70 milionów osób. Jako jeden z południowych języków, Min jest bardzo ważny w historii Chin. Większość chińskich imigrantów na Tajwanie pochodzii z Fujian, co sprawiło, że min stał się właściwym językiem tej wyspy: nazywa się go tam nawet 台語 táiyǔ, co oznacza „tajwański”. Co prawda tajwański został de facto zastąpiony przez mandaryński w drugiej połowie XX wieku, i także stało się tak z przyczyn politycznych. To jednak kolejny szeroki temat.
Min jest również bardzo starym językiem: lingwiści uważają, że najstarsze wersje oddzieliły się od innych języków chińskich w czasach dynastii Han, która rządziła około 2000 lat temu!
Hakka (客家语/語)
Jest to bardzo ciekawy język, także ściśle powiązany z historią Tajwanu. Ludzie Hakka uchodzą tam za mniejszość o swojej własnej kulturze, a jej przedstawiciele są kojarzeni z przedsiębiorczością.
Hakka mieszkają w różnych miejscach w Chinach i na Tajwanie, emigrowali także do Azji Południowo-Wschodniej. Ze względu na użycie w odizolowanych regionach język hakka rozwinął liczne warianty używane w prowincjach Guangdong, Fujian, Jiangxi, Guangxi, Syczuanie, Hunan i Guizhou, w tym na wyspach Hainan w Chinach i jak wspomniałam, także na Tajwanie. Hakka bardzo się wyróżnia na tle mandaryńskiego, min i większości odmian języka chińskiego. Co więcej, istnieje różnica w wymowie między tajwańskim dialektem Hakka a dialektem Hakka w Chinach kontynentalnych.
Szaghajski, czyli wariant języka Wu (吴语)
W językach Wu mówi około 77 milionów ludzi, w tym 14 milionów w Szanghaju, który wykształcił swój własny wariant. Posługują się nim rdzenni mieszkańcy Szanghaju, których wraz z masową imigracją także jest coraz mniej: według sondy z 2021 r., w szaghajskim mówi zaledwie nieco ponad 15% populacji miasta (dane z Wikipedii). Jego podobieństwo z mandryńskim to około 20-30% (jako ciekawostkę dodam, że jest to o kilkanaście procent mniej, niż polskiego ze słowackim, ale więcej, niż polskiego z rosyjskim).
Chcesz dowiedzieć się więcej o języku chińskim? Sprawdź mój artykuł na temat pinyin!
About The Author
