Język chiński: pinyin w 1 dzień!

Posted On June 18, 2023

W tym artykule na temat pinyin dowiesz się:

1. Czym jest pinyin i dlaczego powstał?
2. Jaka jest historia pinyinu?
3. Naucz się pinyin w 1 dzień: struktura i wymowa

Dlaczego powstał pinyin?

Pinyin (拼音) to ustandaryzowana transkrypcja chińskiego na alfabet łaciński. Jeśli zaczęłaś/zacząłeś naukę języka chińskiego, pinyin na pewno na stałe zadomowił się już w twoim życiu. Jest to narzędzie przydatne przede wszystkim dla uczących się chińskiego. Wielu nowych uczniów chińskiego, zanim zaczną zagłębiać się w tajemnice chińskich znaków, muszą najpierw nauczyć się zupełnie innego systemu pisma, zwanego pinyin.

.

Język chiński i pinyin: historia

Pinyin, z którym najpewniej już się zetknęłaś/zetknąłeś, czyli oficjalny system latynizacji standardowego języka chińskiego w Chinach kontynentalnych, jest najczęściej używanym systemem fonetycznym chińskiego przy użyciu alfabetu łacińskiego. Poprzedza go jednak kilkusetletnia historia.

1.Pierwsze systemy latynizacji:

W 1605 roku jezuicki misjonarz Matteo Ricci opublikował pierwszą znaną transkrypcję z języka chińskiego na alfabet łaciński, zatytułowany „Xizi Qiji” (西字奇蹟 w znakach tradycyjnych) dosłownie: ,,Cud zachodniego pisma”. W późniejszych wiekach rozwinęły się różne konkurencyjne systemy latynizacji. Na początku XX wieku powstał zapis Wade-Gilesa, chińska transkrypcja pocztowa czy Gwoyeu Romatzyh. Na przykład tradycyjna zachodnia nazwa Pekinu, bo dziś dzień używana w Polsce (w języku angielskim używa się już bardziej współczesnego ,,Beijing”) to zapis według chińskiej transkrypcji pocztowej, powstałej w 1906 roku. Angielska latynizacja Wide-Gilesa natomiast została stworzona w 1859 r. i jest nadal powszechnie spotykana w zachodnich książkach historycznych, a także używana w oficjalnych nazwach na Tajwanie. Tajwańskie miasta, takie jak ,,Kaohsiung” czy ,,Taipei”, są napisane w transkrypcji Wide-Gilesa. W standardowym pinyinie, którego się uczysz, są one zapisane jako ,,Gaoxiong” oraz ,,Taibei”.

2. Współczesny pinyin chiński:

W latach pięćdziesiątych grupa chińskich lingwistów rozpoczęła prace nad nowym systemem latynizacji, bardziej też zbliżonym do dialektu pekińskiego.

.

Wielu ludzi uważa Zhou za „ojca pinyin”, ale on sam uważał, że jego system pisma był po prostu owocem długiej tradycji transliteracji z języka chińskiego na ortografię zromanizowaną. 11 lutego 1958 r. nowy pinyin oficjalnie zastąpił wszystkie inne metody latynizacji w Chinach. „Pekin” nazywa się odtąd „Beijing”, a „Kanton” nazywany jest „Guangdong”.

3. Czy pinyin może zastąpić chińskie znaki?

Osoby zaznajomione z historią Wietnamu wiedzą, że ten tonalny język odrzucił chińskie znaki na rzecz alfabetu łacińskiego w wyniku francuskiej kolonizacji. Tak jednak nie stało się w Chinach ani nigdzie indziej, gdzie mówi się w językach chińskich, bez względu na dominującą romanizację. Chińczycy co prawda uczą się tego systemu już od przedszkola, ale znika on z chińskich podręczników na rzecz znaków już po ukończeniu szkoły podstawowej.

Pinyin jednak nie może do końca zastąpić chińskich znaków: znaki są niezwykle ważne w nauce chińskiego. Prawie wszystkim dźwiękom pinyin odpowiada kilka lub kilkanaście powszechnie używanych chińskich znaków, które je reprezentują. Weźmy na przykład romanizację wyrazu „guo”. Ta kombinacja fonetyczna może oznaczać owoc (果 guǒ), kraj (国 guó), krzyż (drogę) (过 guò, jak w 过 马 路 guò mǎlù), garnek do gotowania (锅) i wiele innych słów, co więcej, samo zaznaczenie tony nie wystarczy, bo takie samo słowo z taką samą toną także może mieć wiele znaczeń. „Guo” jest nawet jednym ze 100 najpopularniejszych chińskich nazwisk (郭 Guō). W miarę postępów w nauce próba zapamiętania wszystkich tych różnych słów jako pojedynczej kombinacji w pinyin stałaby się nieefektywna i niepotrzebnie trudna. Uwierz mi na słowo: znaki są przydatne.

Co więcej, znaki są też chińskim skarbem narodowym. Odwrotnie niż w Wietnamie, są ściśle związane z chińską tożsamością narodową.

.

Naucz się pinyin: struktura i wymowa

System fonetyczny Zhou Youguanga wykorzystuje 25 z 26 liter alfabetu łacińskiego. Litera „v” jako jedyna została porzucona. Muszę także ogłosić dobrą wiadomość dla Polaków: wiele z polskich spółgłosek znajduje się w języku chińskim! Jako miłośnicy spółgłosek, mamy bowiem fory w wymawianiu ich w innych językach.

Zacznijmy od najtrudniejszego, czyli ton:

• Tony w pinyin

Pinyin ma cztery tony i jeden ton neutralny, reprezentowany przez kreski nad samogłoskami:

Pierwsza tona: reprezentowana przez znak na samogłosce „-”, jak w „bā”, co oznacza np. ,,osiem”.

Druga tona: kreska rosnąca o kształcie „/”, jak w „chá”, co znacza m.in. ,,herbata”.

Trzecia tona: opadająca i wznosząca się kreska o kształcie „\/”, jak w mǎ, czyli ,,koń”.

Czwarta tona: opadająca o kształcie „\” występujący w ,,pà”, czyli np. ,,bać”.

Piąta tona, czyli tona neutralna: jest to goła samogłoska, jak np. w ,,ma’’, co oznacza najczęściej partykułę pytającą.

• Spółgłoski w pinyin

Spółgłoski podobne do polskiego:

,,c”, ,,h”, ,,m”, ,,f”, ,,n”, ,,s” and ,,l” wymawiamy tak samo,

,,d” też wymawia się podobnie, ale czasem może być ono bardziej miękkie, pomiędzy “d” and “t”,

,,b” może czasem być twardsze, jak pomiędzy ,,b” i ,,p”,

,,g“ moze niekiedy być miększe, jak pomiędzy ,,k” a ,,g”,

,,x” to polskie ,,ś”. Nazwisko ,,Xi” czytamy więc jako ,,śi”,

,,zh” to ,,dż”,

,,z” to ,,dz”,

,,j” pojawia się tylko w kombinacji z ,,i”, czyli ,,ji”, i wymawiamy je jako ,,dź”.

Ogólnie rzecz biorąc, ,,p”, ,,t” oraz ,,k” także wymawiane są tak samo, z tym że w przypadku tych trzech należy mocniej wyrzucić z siebie powietrze. Polecam na początek wypowiadać je donośnie i twardo.

Spółgłoski podobne do angielskiego:

,,sh” to ,,sz”,

,,ch” to ,,cz”,

,,w” to ,,ł”,

,,y” to ,,j”,

,,r” to prawie nasze ,,r”, z tym że wymawiamy je bez drgania języka, podobnie z resztą, jak Anglicy. Są w Polsce osoby, które nie są w stanie poprawnie wymówić polskiego ,,r”, bo nie mogą wprowadzić języka w odpowiedni ruch. Takie osoby wymówiliby za to chińskie ,,r” bez żadnych problemów. Aby je potrenować, spróbuj wymowić ,,r” przykładając czubek języka do podniebienia.

• Samogłoski w pinyin

Na szczęście dla Polaków, tutaj jest tylko jedna trudność: ,,ü”, czyli coś pomiędzy ,,i” a ,,u”. Podobna samogłoska istnieje m.in. w języku niemieckim. Poza tym pozostałe samogłoski a, e,i, o, u, czytane są podobnie, z tym że:

,,e” to ,,y”, zwłaszcza, jeśli znajduje się na końcu wyrazu, bo wtedy słychać to najdonośniej. Przy wymawianiu należy wypuścić z siebie więcej powietrza. Dla przykładu zgłoska ,,té” byłaby wymawiana jako ,,ty”, ale nie krótko – należy wydłużyć dźwięk ,,y”.

• Uwaga na wyjątki:

Istniejące w każdym języku ,,wyjątki” które po prostu trzeba wkuć na pamięć, są obecne też i tutaj. Należy pamiętać, że:

• kiedy spotykamy wyraz kończący się na „un”, wymawiamy go jako ,,uyn”. Na przykład ,,lun” to będzie ,,luyn”.
• ,,ian’’ będzie wymawiane jako ‘’ien”, np. ,,nian’’ to ,,nien”
• ,,uan” będzie wymawiane jako ,,uen”, np. ,,xuan” będzie ,,śuen”
• ,,iu” (rzadziej spotykany dźwięk) będzie ,,iou”, np. ,,qiu” będzie ,,ćiou”
• ,,ui” będzie ,,uej”, jak np. ,,tui” będzie wymawiane jako ,,tuej”
• ,,er” to ,,ar”

• Końcówki nosowe:

-eng

-ing

-ong

-ang

Te cztery zgłoski wymawiane są podobnie, jak w angielskim -ing z ,,doing’, ,,going’’ itd., z tym że występują też z innymi samogłoskami. Dla osoby polskojęzycznej mogą być one problematyczne (kochamy wymawiać ,,g” na końcu, chociaż nie powinniśmy”), stąd należy zachować ostrożność.

Przykłady:

Jak widać, pinyin wcale nie jest trudny. Trzeba po prostu zwracać uwagę na tony. Poniżej podaję kilka przykladowych wyrazów:

我- wǒ – ,,ja”. Wymawiane jak ,,ło”, z toną opadająco-wznoszącą,

鱼- yú – ,,ryba”. Wymawiane jak ,,ü” z wznoszącą toną,

一- yī – ,,jeden’. Jest to bardzo prosty znak i słowo. Wymawiamy jako długie i wysokie ,,i” ze względu na obecność pierwszej tony.

爸爸- bà ba – ,,tata”. Jest to proste słowo, ale zwróć uwagę na tony: jeden opada, drugi jest neutralny!

狗- gǒu – ,,pies”. Tona opadająco-wznosząca.

闻 – wén – ,,wąchać”. Wymawiamy ,,łen” z toną wznoszącą.

要- yào – ,,chcieć”. Wymawiamy ,,jao” z toną opadającą.

Spróbujmy całe zdanie:

你今天做了什么？Nǐ jīn tiān zuò le shén me? Co dziś zrobiłaś/eś? W polskiej transkrypcji brzmiałoby to: ni dźin tien dzuo le szen me? Plus tony 😉.

Jeśli chcemy nauczyć się wymowy, najlepiej sięgnąć po zasoby YouTube’a: